Πλησιάζει τους δύο αιώνες ζωής, αν και οι ρίζες του απλώνονται στην αρχαιότητα. Ο Εθνικός Κήπος, ένα πραγματικό στολίδι μέσα στην καρδιά του σκληρού αστικού ιστού της Αθήνας, αποτελούσε όλα αυτά τα χρόνια και συνεχίζει να αποτελεί και σήμερα, ένα από τα πιο αγαπημένα σημεία της πόλης για τους Αθηναίους…
Σημείο αναφοράς σε κάθε εποχή, σε δύσκολους και σε όμορφους καιρούς. Αν κάποιος ήθελε να κάνει μια αναδρομή στις διάφορες εποχές της Αθήνας, όπως για παράδειγμα εκείνης της Μπελ Επόκ, σίγουρα τον Εθνικό Κήπο με το Ζάππειο δίπλα του θα επέλεγε ως «σκηνικό». Γιατί ο Εθνικός Κήπος κυριαρχούσε πάντα μέσα στη ζωή της πρωτεύουσας.
Πέρα όμως από τη σημασία που έχει ως ένα από τα πιο όμορφα και ιστορικά τοπόσημα της πόλης, αποτελεί και τον μεγαλύτερο αστικό πνεύμονα πρασίνου ακριβώς στο κέντρο της, ένα από τα «πνευμόνια της Αθήνας», όπως συνηθίζει να λέει ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης. Γι’ αυτό και η δημοτική Αρχή θέλησε να στραφεί με φροντίδα πάνω του, ώστε να συνεχίσουν να τον χαίρονται αυτόν τον «πνεύμονα» και οι επόμενες γενιές των κατοίκων και των επισκεπτών αυτής της πόλης.
Με σεβασμό στον ίδιο τον χώρο, που καλύπτει μια συνολική έκταση 154 στρεμμάτων, και μ’ ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο, ο Δήμος Αθηναίων προχώρησε στην αποκατάσταση των φθορών που έχουν επέλθει από τον χρόνο και τη διάβρωση, αλλά και στην αναβάθμιση των πεπαλαιωμένων υποδομών και πλέον ο Εθνικός Κήπος παραδίδεται από τη δημοτική Αρχή έτοιμος και ανανεωμένος, όμορφος όπως πάντα με όλη αυτή τη βιοποικιλότητα που διαθέτει, προσβάσιμος στα διάφορα σημεία του και πολύ πιο ασφαλής. Και είναι ένα έργο, που ο δήμαρχος Αθηναίων το χαρακτήρισε ως ένα από τα βασικότερα που έγιναν σε αυτή τη θητεία του, για τη θωράκιση της πόλης απέναντι στην κλιματική αλλαγή.
Έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικός τόπος από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1839 και αποτελεί ένα σπουδαίο δείγμα αρχιτεκτονικής τοπίου, αγγλικού ρυθμού του 19ου αιώνα, που έχει καταφέρει να διατηρήσει αναλλοίωτα τα βασικά χαρακτηριστικά του. Η αίσθηση του φυσικού τοπίου, η παρουσία του πολύπλοκου ελικοειδούς δικτύου μονοπατιών, οι φυτικές ενότητες, η έντονη παρουσία του νερού, τα μικρού μεγέθους παρτέρια με ανθόφυτα ή χλοοτάπητες, οι ιστορικές φυτεύσεις του, δημιουργούν μια όαση στο κέντρο της Αθήνας κι έναν πόλο έλξης για μικρούς και μεγάλους.
Αλλά και η πανίδα του, καθώς μέσα στον Εθνικό Κήπο βρίσκουν καταφύγιο πολλά και ξεχωριστά είδη πουλιών, όπως και μικρά ζώα, χελώνες, σκίουροι και κουνέλια. Εκεί φωλιάζουν κι εκεί αναπαράγονται ελεύθερα. Οι συνθήκες της πυκνής βλάστησης, η έντονη παρουσία νερού, το γεγονός ότι κλείνει κατά τις βραδινές ώρες, διατηρώντας συνθήκες ηρεμίας και ελάχιστης όχλησης, έχουν μετατρέψει τον Κήπο σ’ έναν πολύ σημαντικό αστικό βιότοπο.
Οι εργασίες αναβάθμισης
Εκτιμώντας και συνυπολογίζοντας όλες αυτές τις παραμέτρους, αλλά και με κεντρικό άξονα τον σεβασμό στη μορφή και την ιστορικότητα του Κήπου, έγινε από τον Δήμο Αθηναίων η αναβάθμιση, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά εργασιών.
Αντικαταστάθηκε και συμπληρώθηκε το ιστορικό δίκτυο άρδευσης του Κήπου. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σύνθετο σύστημα από υδραγωγούς, αυλάκια και φρεάτια, που προέρχεται από την εποχή τής δημιουργίας του και το οποίο λειτουργεί στο μεγαλύτερο κομμάτι του ως έχει μέχρι σήμερα. Ακόμα και σήμερα, το διαθέσιμο αρδευτικό νερό του Εθνικού Κήπου προέρχεται κυρίως από το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο και συμπληρώνεται από τέσσερις γεωτρήσεις κι ενα πηγάδι εντός του Κήπου.
Εκσυγχρονίστηκε και το υπό πίεση υπόγειο αρδευτικό δίκτυο, όπου μέσω του αντλιοστασίου και κατάλληλων υπόγειων σωληνώσεων, λειτουργεί συμπληρωματικά στο υπέργειο, το σύστημα για την άρδευση των παρτεριών και άλλων στοιχείων. Ο Εθνικός Κήπος διαθέτει πλούσια χλωρίδα, η οποία έχει αυξημένες ανάγκες σε αρδευτικό νερό, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Το νέο δίκτυο άρδευσης θα μπορεί να εξυπηρετεί και την ταυτόχρονη λειτουργία πυροσβεστικών κρουνών εντός του Κήπου, εφοδιασμένων με πυροσβεστικές φωλιές.
Ανακατασκευάστηκαν όλοι οι διάδρομοι κίνησης των πεζών με βάση τις αρχές της ανθεκτικότητας, με τη χρήση σταθεροποιημένου χωμάτινου δαπέδου, όπως και στην αρχική μορφή του. Ειδικότερα, έγινε συντήρηση και αποκατάσταση των μονοπατιών, τα οποία παρουσίαζαν σημαντική διάβρωση, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του Κήπου. Το ελικοειδές δίκτυο μονοπατιών είναι στρωμένο με φυσικά υλικά, τα οποία παρουσιάζουν μεγάλη υδατοπερατότητα. Αυτά τα χαρακτηριστικά διατηρήθηκαν, και με την παράλληλη χρήση σύγχρονων υλικών διασφαλίζουν τη σταθεροποίηση του χώματος των μονοπατιών. Το φυσικό ανάγλυφο και η φυσική υφή των έως τώρα χρησιμοποιούμενων υλικών διατηρήθηκαν στο ακέραιο.
Τα έργα των ηλεκτρολογικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων αποτελούν επίσης σημαντικό τμήμα του έργου «Αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου». Σε αυτά περιλαμβάνονται η εγκατάσταση διακριτικού φωτισμού του περιβάλλοντος χώρου. Σύγχρονα φωτιστικά νέας τεχνολογίας αναβαθμίζουν το δίκτυο ηλεκτροφωτισμού και μαζί με τους χαρακτηριστικούς φανοστάτες του Κήπου, αναδεικνύουν τις γωνιές του.
Τέλος, δημιουργήθηκε η απαραίτητη υποδομή για την υπογειοποίηση των καλωδίων μεταφοράς ρεύματος, προστατεύοντας έτσι τον Κήπο και αυξάνοντας την ανθεκτικότητα του.
Ειδική μέριμνα για τα σπάνια δέντρα
Ιδιαίτερη φροντίδα από ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων δόθηκε στα σπάνια δέντρα του Εθνικού Κήπου. Πρόκειται για ιστορικά δέντρα, ορισμένα από τα οποία ξεπερνούν τα 170 χρόνια ζωής και κάποια από αυτά, όπως οι ουασινγκτόνιες που υπάρχουν μέχρι σήμερα στην είσοδο της λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας, τα φύτεψε η ίδια η Βασίλισσα Αμαλία το 1842.
Παράλληλα, δόθηκε έμφαση στον εμπλουτισμό του φυτικού κεφαλαίου του Κήπου, με στόχο την ανανέωση του πληθυσμού των φυτών, αλλά και την ενίσχυση της βιοποικιλότητάς του. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δήμου Αθηναίων, συνολικά έγιναν 22.188 φυτεύσεις κατά την περίοδο 2021-2023, οι οποίες περιλαμβάνουν 222 νέα δέντρα, 863 θάμνους, 3.509 συμπληρωματικές φυτεύσεις θάμνων σε φυτικές μπορντούρες, 4.382 πολυετή ποώδη φυτά, 13.154 εποχιακά φυτά και 58 αναρριχώμενα.
Αποκατάσταση και των ιστορικών κτιρίων
Ήδη ετοιμάζονται να προχωρήσουν και οι επόμενες εργασίες, καθώς έχει ολοκληρωθεί η μελέτη για την αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων και αυτό είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για την ανακαίνιση και συντήρησή τους. Προβλέπεται επίσης η επισκευή και συντήρηση των λιμνών και της ξύλινης γέφυρας, ενώ συντηρείται και συμπληρώνεται ο αστικός εξοπλισμός του Κήπου (καθιστικά, καλαθάκια απορριμμάτων κ.λπ.). Σ’ ένα σημείο εκτελούνται και κάποιες αρχαιολογικές εργασίες, λόγω ευρημάτων.
Επιπλέον για την ασφαλή και άνετη περιήγηση στον Κήπο, θα τοποθετηθεί νέο σύστημα σήμανσης με χρήση πινακίδων-χαρτών, οι οποίοι θα επισημαίνουν το σημείο όπου βρίσκεται ο επισκέπτης.
Πέρα όμως από αυτές τις εργασίες, δρομολογούνται και τα επόμενα βήματα για τη γενικότερη αναβάθμιση του Εθνικού Κήπου. Μαζί με την ανακαίνιση και αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων, θα γίνει συντήρηση των μαρμάρινων και λίθινων στοιχείων, καθώς και αποκατάσταση της περίφραξης από την πλευρά της Ηρώδου Αττικού, όπου οι ρίζες και οι κορμοί των δέντρων έχουν προκαλέσει φθορές στην ιστορική περίφραξη.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί και εκπαιδευτικά προγράμματα, ώστε να γνωρίσουν οι νέες γενιές τον Εθνικό Κήπο και να κατανοήσουν την ιστορική σημασία του. Οι μικροί επισκέπτες, έχουν την ευκαιρία να μάθουν τα «μυστικά» του Κήπου, την ιδιαίτερη ιστορία του, τη χλωρίδα του και την πανίδα του. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης σχολικής χρονιάς συμμετείχαν στο πρόγραμμα του Εθνικού Κήπου, πάνω από 1.500 μαθητές, ενώ υλοποιήθηκαν και δύο επιμορφωτικά σεμινάρια εκπαιδευτικών.
To άρθρο Ο Εθνικός Κήπος άλλαξε όψη – «Ένα από τα σημαντικότερα έργα μας» λέει ο Κώστας Μπακογιάννης δημοσιεύτηκε στο NewsIT .