Οι τελευταίες ημέρες ήταν πυκνές σε γεωπολιτικές εξελίξεις. Από τις δηλώσεις του Τζέι-Ντι Βανς στο Μόναχο, ο οποίος αμφισβήτησε την αμερικανική δέσμευση στην Ουκρανία, αλλά και την ίδια την ευρωπαϊκή διπλωματία, μέχρι την άτυπη σύνοδο κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών στο Παρίσι, υπό την αιγίδα του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, το θέμα της Ουκρανίας κυριαρχεί.
Η επίσημη γραμμή είναι σαφής: η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ενισχύσει τη χρηματοδότηση του ουκρανικού μετώπου, εξάλλου, έτσι διεμήνυσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, σε κοινή δήλωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου μεταξύ άλλων ανέφεραν πως «…Η Ευρώπη μεταφέρει το μερίδιο της στρατιωτικής βοήθειας που της αναλογεί στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, χρειαζόμαστε μια ενίσχυση της άμυνας στην Ευρώπη».
Ωστόσο, πέρα από τις επίσημες ανακοινώσεις, υπάρχει και μια άλλη ανάγνωση που εστιάζει στην επιλογή των συμμετεχόντων στην εν λόγω σύνοδο και στα κίνητρα των ισχυρών κρατών-μελών της ΕΕ. Γιατί αυτή η “εμμονή” στη χρηματοδότηση; Ποιοι πραγματικά ωφελούνται; Και, κυρίως, ποιοι δεν κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτήν τη συζήτηση, παρόλο που οι αποφάσεις επηρεάζουν άμεσα τις οικονομίες τους; Οι κληθέντες πολιτικοί αρχηγοί εκπροσωπούσαν, κατά κύριο λόγο, χώρες με πανίσχυρη εξαγωγική αμυντική βιομηχανία. Κολοσσοί όπως η BAE Systems, η Airbus, η Thales, και η Rheinmetall, που εδρεύουν σε αυτές τις χώρες, βλέπουν τα έσοδά τους να εκτοξεύονται, επωφελούμενες από την αυξημένη ζήτηση για οπλικά συστήματα.
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του ζητήματος, αρκεί να ανατρέξουμε στα στοιχεία. Το έγκριτο σουηδικό Ινστιτούτο SIPRI (Swedish International Peace Research Institute) μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα: οι στρατιωτικές δαπάνες στην Ευρώπη έχουν εκτοξευθεί μετά το 2022, δηλαδή μετά την έναρξη του πολέμου. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρούν σταθερά υψηλές δαπάνες, ξεπερνώντας τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αυτό, βέβαια, δεν προκαλεί έκπληξη, αφού μιλάμε για τις παραδοσιακές στρατιωτικές δυνάμεις της ηπείρου.
Εντυπωσιακή, όμως, είναι η αύξηση στις στρατιωτικές δαπάνες χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία και η Τσεχία. Η ανησυχία για την ασφάλεια στην περιοχή, μετά τη ρωσική εισβολή, είναι ο προφανής λόγος. Την ίδια στιγμή, χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία παρουσιάζουν μια πιο σταθερή εικόνα, με μικρές αυξήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα αύξησε τις στρατιωτικές της δαπάνες από 5,9 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020 σε 7,2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023.
Με πράσινο είναι οι χώρες που έχουν εξαγωγικές εταιρείες οπλισμού
Για να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα, ας δούμε τι συμβαίνει αν εξετάσουμε τις στρατιωτικές δαπάνες και από άλλη οπτική γωνία. Ο Πίνακας 2 μας δείχνει τις δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε χώρας, ενώ ο Πίνακας 3 τις παρουσιάζει κατά κεφαλήν. Η κατάταξη αλλάζει, και βλέπουμε ενδιαφέρουσες διαφορές.
Φυσικά, η Ουκρανία βρίσκεται σε μια δική της κατηγορία, λόγω του πολέμου. Αλλά χώρες όπως η Πολωνία, η Εσθονία, η Λιθουανία και η Φινλανδία έχουν εκτοξεύσει το ποσοστό του ΑΕΠ που δαπανούν για όπλα. Αυτό δείχνει πόσο μεγάλη ανησυχία υπάρχει στην περιοχή μετά τη ρωσική εισβολή.
Η Ελλάδα, όπως γνωρίζουμε, δαπανά παραδοσιακά πολλά για την άμυνα, και αυτό φαίνεται και στο ποσοστό του ΑΕΠ και στα χρήματα που αντιστοιχούν σε κάθε κάτοικο. Οι “μεγάλοι” (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία) κρατάνε ένα σταθερό ποσοστό, γύρω στο 2% του ΑΕΠ τους. Δεν κάνουν υπερβολές, αλλά δείχνουν ότι η άμυνα είναι ψηλά στις προτεραιότητές τους. Από την άλλη, χώρες όπως η Ιρλανδία, η Μάλτα και η Αυστρία, δίνουν πολύ λίγα (κάτω από 1% του ΑΕΠ). Έχουν άλλη φιλοσοφία, δεν χρειάζεται να μπλέκονται τόσο σε στρατιωτικά, και προτιμούν να διοχετεύσουν αυτά τα κονδύλια αλλού, π.χ. στην παιδεία ή στις συντάξεις. Παρόμοιες διαπιστώσεις προκύπτουν και αν εξετάσουμε τον Πίνακα 4, με τις στρατιωτικές δαπάνες ως ποσοστό των συνολικών κρατικών δαπανών.
Δεν αποτελεί σύμπτωση όμως, ότι οι κληθέντες πολιτικοί αρχηγοί της άτυπης συνόδου εκπροσωπούν χώρες με ισχυρότατη εξαγωγική πολεμική βιομηχανία, πρωτοπόρο σε ανάπτυξη και κατασκευή υπερσύγχρονου εξοπλισμού και τεχνολογίας. Η παρατήρηση αυτή δεν είναι περιθωριακή, αλλά αποτελεί κεντρικό στοιχείο για την κατανόηση της περιορισμένης σύνθεσης της συνόδου. Με όρους αγοράς, οι χώρες που εκπροσωπήθηκαν δια των ανώτατων θεσμικά αντιπροσώπων τους, είναι οι κυρίαρχοι παίκτες, οι καθαροί εξαγωγείς στην παγκόσμια αγορά οπλικών συστημάτων. Είναι χώρες, που έχουν αναπτύξει μια πανίσχυρη αμυντική βιομηχανία, η οποία παράγει έσοδα δισεκατομμυρίων για την οικονομία τους.
Αντιθέτως, οι χώρες που εισάγουν οπλικά συστήματα –χώρες όπως και η Ελλάδα– έμειναν εκτός και ενώ οι πληροφορίες αναφέρουν πιθανή διεξαγωγή νέας άτυπης συνόδου, με διευρυμένη σύνθεση που ίσως περιλαμβάνει και τη χώρα μας, η αρχική επιλογή παραμένει ενδεικτική των προτεραιοτήτων και των δυναμικών.
Η πρακτική συνέπεια αυτής της δυναμικής είναι ότι οι αποφάσεις για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, για την κλιμάκωση ή αποκλιμάκωση της έντασης, και κυρίως για το ύψος των στρατιωτικών δαπανών, λαμβάνονται –έστω και στο πλαίσιο μιας “άτυπης” συνάντησης– με μια εγγενή ασυμμετρία στην εκπροσώπηση, παρακάμπτοντας όργανα που έχουν θεσμοθετηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο ακριβώς για την αποφυγή τέτοιων μονομερών αποφάσεων. Η φωνή των χωρών που εξάγουν οπλικά συστήματα, και άρα επωφελούνται άμεσα από την αύξηση των σχετικών δαπανών, είναι αναπόφευκτα ισχυρότερη από εκείνη των χωρών που επιβαρύνονται με το κόστος της αγοράς τους. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος των οικονομικών συμφερόντων, αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στον Πίνακα 5, ο οποίος παραθέτει τις μεγαλύτερες εταιρείες αμυντικού εξοπλισμού στον ευρωπαϊκό χώρο. Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους.
* Ο Γιάννης Πετρόχειλος-Ανδριανός είναι Διδάκτωρ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οικονομολόγος και πρώην Επιστημονικός Συνεργάτης στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Οικονομικών