Βρέθηκε στο τιμόνι της Πινακοθήκης Ουφίτσι πριν από την πανδημία και κατάφερε όχι μόνο να ξαναδώσει σε ένα από τα πέντε κορυφαία μουσεία του κόσμου την παλιά του αίγλη, αλλά και να το φέρει σε επαφή με την εποχή του: αφού εκσυγχρόνισε το σύστημα της επισκεψιμότητας, άνοιξε κλειστές αίθουσες και ανέδειξε τους κρυμμένους θησαυρούς, αναβάθμισε τα social media φτιάχνοντας ειδική σελίδα στο ΤικΤok ενώ τόλμησε να το φέρει κοντά στους νέους καλώντας στο μουσείο influencers όπως η Κιάρα Φεράνι και η Μαρτίνα Σόκρατε.
Πλέον βλέπει περήφανος το Μουσείο Ουφίτσι να δεσπόζει στην κορυφή των πιο δημοφιλών μουσείων στην Ιταλία, ξεπερνώντας ακόμα και το Βατικανό, με τον ίδιο να χαίρεται που οι κόποι του για την αναδιάρθρωσή του στέφθηκαν με επιτυχία.
Είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά μαζί με τη σύζυγό του Ρομπέρτα σε μια εξαιρετική ξενάγηση στον βράχο της Ακρόπολης από τον κ. Μιχάλη Λεφαντζή, ο οποίος είχε αναλάβει και την ξενάγηση του Μπαράκ Ομπάμα, και να μιλήσουμε για τη σύγχρονη τέχνη, τις μεγάλες αλλαγές που επιτυγχάνουν μουσεία όπως το Ουφίτσι, τη λογοκρισία και τη σχέση με το γυμνό αλλά και τις θέσεις του για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Ο κ. Σμιντ βρέθηκε στην Ελλάδα με αφορμή το συνέδριο του Travel.gr στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και συνομίλησε με τη γενική διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αννα-Βασιλική Καραπαναγιώτου.
– Παρότι έχετε μεγάλη ιστορία ως διευθυντής κορυφαίων μουσείων και οργανισμών σε όλο τον κόσμο, θαρρώ πως δεν είναι τυχαία η θέση σας στο τιμόνι του Μουσείου Ουφίτσι, δεδομένου και του επιστημονικού ενδιαφέροντός σας στην ιταλική τέχνη της Αναγέννησης.
Ναι, έχετε δίκιο, δεδομένου ότι το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής είχε αντίστοιχο αντικείμενο. Πάντοτε συνήθιζα, ακόμα κι όταν ήμουν επιμελητής στην Αμερική ή όταν ζούσα στην Αγγλία, να επιστρέφω στην Ιταλία και την Ιστορία της μέσα από διαφορετικά πρότζεκτ που μου έδιναν τη δυνατότητα να συνεργάζομαι με συναδέλφους στην Ιταλία, αλλά και να είμαι επισκέπτης επιμελητής σε κορυφαίες εκθέσεις όπως αυτή στο Παλάτσο Πίτι το 2013 στη Φλωρεντία, οπότε έμαθα ακριβώς τι συμβαίνει στα παρασκήνια του μουσείου. Οπότε σίγουρα δεν είναι τυχαία και μάλλον θα έλεγα ότι ήταν κάπως προσχεδιασμένη η απόφασή μου να βρεθώ στην Ιταλία αναλαμβάνοντας διευθυντική θέση στο Ουφίτσι. Ακόμα και τώρα, οπότε λήγει η ανάθεση και σύμφωνα με τον νόμο υποχρεούμαι να μεταβώ σε άλλον οργανισμό, είμαι σχεδόν σίγουρος ότι θα διευθύνω ένα άλλο μουσείο, αλλά και πάλι στην περιοχή της Ιταλίας.
– Πρέπει, ωστόσο, να παραδεχτούμε ότι θεωρείστε ένας από τους πιο πετυχημένους και περιζήτητους διευθυντές μουσείων στον κόσμο, κάτι που αποδεικνύεται όχι μόνο μέσα από τον εκσυγχρονισμό που πετύχατε, αλλά και από το ότι φέρατε στο μουσείο κόσμο, που το επισκεπτόταν για πρώτη φορά. Τουλάχιστον αυτό δείχνουν τα νούμερα.
Τα νούμερα δεν λένε κάτι από μόνα τους, αν δεν τα αναλύσεις και δεν εξαγάγεις συμπεράσματα που θα σε βοηθήσουν στην πορεία. Δεδομένου, μάλιστα, ότι έχουμε numerus clausus όσον αφορά τον αριθμό των επισκεπτών, δηλαδή υπάρχει περιορισμός και όριο σε αυτούς που μπορούν να εισέρχονται καθημερινά στο μουσείο, ειδικά τις ώρες μεγάλης ζήτησης, τα νούμερα δεν λένε τίποτε, αν δεν δεις τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Σημαντικό για εμάς είναι ότι το μουσείο πλέον έχει φανατικούς επισκέπτες και αυτό φαίνεται από την αύξηση των συνδρομών, των ετήσιων καρτών, αλλά και των οικογενειακών εισιτηρίων. Είναι επίσης σημαντικό ότι έχει αυξηθεί το νούμερο των επισκεπτών που επιστρέφουν στο μουσείο και έχει πέσει το όριο ηλικίας, ειδικά στους νέους, κάτι που σημαίνει ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πια οι πιστοί, νέοι μας φίλοι. Και αυτό με κάνει ιδιαίτερα περήφανο, το γεγονός ότι το μουσείο εμφανίζει έναν πιο διευρυμένο και δημοκρατικό χαρακτήρα.
– Είναι σημαντικό που αναφέρεστε στη δημοκρατική έκφραση ενός μουσείου και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ανοίξατε τους χώρους και τοποθετώντας πάγκους στις αίθουσες δώσατε το δικαίωμα στον επισκέπτη να κάθεται παραπάνω ώρα και να απολαμβάνει ουσιαστικότερα τα έργα τέχνης.
Αντιλαμβάνεστε ότι ειδικά ως προς αυτό συνάντησα πολλές αντιδράσεις καθώς η κυρίαρχη λογική ήθελε τους επισκέπτες να μένουν όσο γίνεται λιγότερο στο μουσείο ώστε να αυξάνονται τα έσοδά του. Εχουμε δει να συμβαίνει αυτό σε κορυφαίους χώρους του Λονδίνου, όπου ο επισκέπτης καλείται να προχωρήσει γρήγορα από τις αίθουσες προσπερνώντας βιαστικά διάσημα έργα, κάτι που εμείς θεωρήσαμε εντελώς αντιδημοκρατικό. Κάναμε, επομένως, το αντίθετο τοποθετώντας μεγάλους πάγκους ώστε να μπορούν ειδικά οι μεγαλύτερες ηλικίες -ευτυχώς έχει αυξηθεί το προσδόκιμο και έχουμε τουρίστες μεγαλύτερης ηλικίας στη Φλωρεντία- να μπορούν να κάθονται, να απολαμβάνουν, να επεξεργάζονται και να χαίρονται πραγματικά τα έργα τέχνης.
– Αλλάξατε έτσι τον τρόπο που βλέπουμε τα έργα τέχνης, και αυτό ίσως να είναι το σημαντικότερο απ’ όλα.
Κοιτάξτε, τα πάντα ξεκινούν και τελειώνουν από το πώς εκτίθεται και το πώς φαίνεται το έργο τέχνης στον επισκέπτη. Αν αποτυπώνεται μέσα του φεύγοντας από το μουσείο. Θεωρήσαμε λοιπόν ότι η προηγούμενη διάταξη στο Ουφίτσι καθιστούσε δύσκολη τη μουσειακή εμπειρία και την κατανόηση του έργου, καθώς ήταν πολύ αφηρημένη, οπότε εμείς αναδιατάξαμε με χρονολογική βάση τα έργα ώστε να είναι πιο προσιτά, ενώ παράλληλα βρήκαμε κάποιες ενδιαφέρουσες στυλιστικές κατηγορίες με βάση τις οποίες προβάλλονταν στον κόσμο και οι οποίες προκαλούσαν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Για παράδειγμα, βάλαμε απέναντι στον Ραφαήλ τον Μιχαήλ Αγγελο, οι οποίοι μπορεί να είχαν πολλά κοινά, αλλά διέφεραν πολύ μεταξύ τους όχι μόνο ως προς την καταγωγή και την ιδιοσυγκρασία τους ακόμα και ως προς τις κοινωνικές τους επιλογές. Αλλά βλέποντας συγκριτικά τα έργα τους, αντιλαμβάνεσαι καλύτερα όλες αυτές τις στυλιστικές τους προσεγγίσεις, τι ακριβώς πέτυχαν στη Φλωρεντία τον 16ο αιώνα, τις διαφορετικές καλλιτεχνικές τους επιλογές, τα χρώματα που επέλεγαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ είχαν το ίδιο ελληνιστικό πρότυπο το υιοθέτησαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο και αυτό το συνειδητοποιείς μόνο όταν συγκρίνεις από κοντά τα έργα τους, τα οποία διαμορφώνουν την ίδια στιγμή ενότητα και αντιπαράθεση προξενώντας το ενδιαφέρον του επισκέπτη.
«Τα Γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να επιστρέψουν εκεί όπου ανήκουν – και οι λόγοι είναι πολλοί: πέρα από το προβληματικό φιρμάνι που επικαλούνται οι Βρετανοί, το οποίο φαίνεται να μην ήταν γνωστό καν στην οθωμανική αρχή, δεν ισχύει ούτε το επιχείρημα της συντήρησης, αφού έχει αποκαλυφθεί ότι από τις αρχές του αιώνα έχουν προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημιές στα Γλυπτά με το να τα γυαλίζουν με οξύ», επισημαίνει ο κ. Εϊκε Σμιντ
Πρόκειται για μια λογική που συνήθως υιοθετείται στις εκθέσεις των μουσείων και όχι στις μόνιμες συλλογές, αλλά εμείς θεωρήσαμε ότι είναι εξίσου καλό και θελκτικό να το επιχειρήσουμε και στα μόνιμα έργα. Επίσης, βγάλαμε το μεταλλικό εμπόδιο μπροστά από τα έργα που δημιουργούσε απόσταση ανάμεσα σε αυτά και τον κόσμο και δεν επέτρεπε σε κάποιον να παρατηρήσει τις λεπτομέρειες από κοντά, όπως αντίστοιχα αντικαταστήσαμε το πλέξιγκλας που προστάτευε τα έργα με γυαλί. Ετσι είναι πιο ξεκάθαρα τα έργα και ο φιλότεχνος μπορεί να έχει πραγματική εικόνα ενός έργου τέχνης, αποκτώντας την αίσθηση ότι βρίσκεται μέσα στον πίνακα και ότι είναι μέρος του. Επίσης, φροντίσαμε να έχουμε πρόσθετο οπτικοακουστικό υλικό ή ειδικές εκδόσεις αναφορικά με πίνακες των οποίων οι λεπτομέρειες δεν είναι εμφανείς με την πρώτη ματιά στον φιλότεχνο. Γι’ αυτό και εκδώσαμε βιβλίο με άγνωστες εκδοχές από τη «Συκοφαντία του Απελλή» του Μποτιτσέλι υπό την επιμέλεια της Μόνικας Τσεντάνι και της Σάρας Ανολέτο, όπου για πρώτη φορά εξηγούνται τα κρυμμένα νοήματα του πίνακα και οι αναφορές του. Σημαντικό λοιπόν είναι να διαμορφώνεται ένα φιλικό στον φιλότεχνο και τον επισκέπτη περιβάλλον όπου θα μπορεί να χαρεί ένα έργο αλλά και να εντρυφά σε αυτό με την ησυχία του και με την άνεσή του. Σημαντική, επίσης, συμβολή είναι η εφαρμογή των ακουστικών, ακόμα και κατά τη ζωντανή ξενάγηση, ώστε να μην ενοχλούνται οι διπλανοί και έτσι η εμπειρία να είναι ακόμα καλύτερη. Η απόδειξη ότι όλα αυτά είχαν αποτέλεσμα φαίνεται στη θετική πρόσληψη του κόσμου αλλά και στην αύξηση των επισκεπτών.
– Εχετε επίσης διοργανώσει μοντέρνες εκθέσεις που έχουν κλασικά έργα με σύγχρονες θεματικές όπως η βία κατά των γυναικών φέρνοντάς τα κοντά στην εποχή τους. Ωστόσο, δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω ποια είναι η γνώμη σας για την απαγόρευση παλαιότερων έργων τέχνης με βάση τα σημερινά κριτήρια που παρατηρούνται τελευταία;
Παρότι με την έκθεση της μαρμάρινης προτομής της Κονστάντζα Μπουοναρέλι μαζί με τις σύγχρονες φωτογραφίες της Ιλάρια Σαγκαρία, που είχε ως αναφορά στη βία κατά των γυναικών, όπως λέτε, θέλαμε να δείξουμε ότι το πρόβλημα της γυναικείας κακοποίησης έχει βαθιές ρίζες, σε καμία περίπτωση δεν θέλαμε να υποπέσουμε σε λογοκρισία. Απλώς πρόθεσή μας ήταν να μιλήσουμε για πράγματα που δεν έγιναν κατανοητά με τον τρόπο που θα έπρεπε. Από κει και πέρα, κάποια έργα πρέπει να γίνονται αντιληπτά στη δική τους εποχή και το αντίστοιχο περιβάλλον: είναι ενδεικτικό ότι τα περισσότερα αναγεννησιακά έργα έχουν πολλά γυμνά και παρότι καταλαβαίνουμε ότι μπορεί να φέρουν σε δύσκολη θέση επισκέπτες από τη Σαουδική Αραβία ή από άλλα μέρη, πρέπει να γίνει αντιληπτό από τους επισκέπτες ότι η Αναγέννηση είναι μέρος της κουλτούρας του ιταλικού λαού και βασικός άξονας του μουσείου. Επιπλέον, τα αναγεννησιακά γυμνά δεν συνδέονται με τη σεξουαλικότητα, αλλά έχουν ηρωικό ή θεϊκό χαρακτήρα – υπήρχαν άπειρες εκδοχές του γυμνού σώματος που μπορεί να μην ταυτίζονται με αυτές του 2023, αλλά δείχνουν πολλά για την εποχή. Ακόμα και η «Αφροδίτη» του Μποτιτσέλι, ένα από τα αγαπημένα έργα του μουσείου, έχει ατέλειες αν τη δεις με το σύγχρονο βλέμμα. Η ομορφιά είναι, επομένως, κάτι που ξεπερνά τα ιδανικά κάθε εποχής στον βαθμό που μιλάμε για φυσικό σώμα και πρόσωπο. Και αυτό είναι καλό να το ξέρουν σήμερα οι έφηβοι που υποφέρουν από την τελειότητα της εικόνας.
– Επειδή μιλάτε για εφήβους, είναι σημαντικό που λάβατε υπόψη σας τους νέους και καλέσατε στο μουσείο οικεία σε αυτούς πρόσωπα όπως η Κιάρα Φεράνι.
Δεν θέλαμε να καλέσουμε οποιοδήποτε διάσημο πρόσωπο, αλλά κάποιο που όντως να έχει ανταπόκριση στους νέους, όπως λέτε, αλλά και να φωτίσει διαφορετικές πτυχές του μουσείου. Το κάναμε μάλιστα αμέσως μετά το αναγκαστικό κλείσιμο κατά τη διάρκεια της πανδημίας ακριβώς επειδή θέλαμε να περάσουμε το μήνυμα ότι τα μουσεία άνοιξαν και πάλι και είναι επισκέψιμα για όλους. Αμέσως, λοιπόν, μετά την επίσκεψη της Φεράνι είδαμε κατακόρυφη αύξηση της επισκεψιμότητας στους νέους. Επίσης, συγκρίναμε ορισμένα έργα και είδαμε ότι μπορούν να έχουν ιδιαίτερη ανταπόκριση στις μικρότερες ηλικίες όπως το «Σκηνές από τον βίο των πρώτων πατέρων» του Φρα Αντζέλικο, που έχει πολλές λεπτομέρειες με ζώα και φύση, οπότε το κατεβάσαμε από την αρχική του θέση ώστε να μπορούν να το χαίρονται από κοντά τα παιδιά. Επίσης, το προβάλαμε μέσα από βιβλία και από διάφορα διαδραστικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Πρόσφατα, μάλιστα, ειδικά τα τέρατα που δεσπόζουν στο έργο τα κάναμε θέμα για το Halloween!
– Κλείνοντας επειδή βρισκόμαστε στην Ακρόπολη και ξέρω πόσο αγαπάτε την αρχαιοελληνική κλασική τέχνη, θέλετε να μας πείτε ποια είναι η γνώμη σας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα;
Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι αναγκάσαμε ως μουσείο τους Γερμανούς να επιστρέψουν πρόσφατα το περίφημο «Βάζο με λουλούδια» του Ολλανδού Γιαν φαν Χόισουμ, έργο του 18ου αιώνα που είχε κλαπεί από τους ναζί και επέστρεψε στο Ουφίτσι. Πρόκειται για ένα πολύ διάσημο έργο που καταδεικνύει πως είναι σημαντικό και επιβεβλημένο ένα τέτοιο έργο να επιστρέφει εκεί όπου του αρμόζει όταν συντρέχει λόγος. Το έχω δηλώσει δημόσια στο παρελθόν, θα το πω και πάλι, ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να επιστρέψουν εκεί όπου ανήκουν και οι λόγοι είναι πολλοί: πέρα από το προβληματικό φιρμάνι, το οποίο επικαλούνται οι Βρετανοί και φαινόταν να μην ήταν γνωστό ούτε καν στην οθωμανική αρχή, δεν ισχύει ούτε το επιχείρημα της συντήρησης, αφού έχει αποκαλυφθεί ότι από τις αρχές του αιώνα οι Βρετανοί έχουν προκαλέσει ανυπολόγιστες ζημιές στα γλυπτά με το να τα γυαλίζουν με οξύ! Αλλά γενικότερα, αν λάβεις υπόψη τα θραύσματα που έχουν ήδη επιστραφεί από τη Σικελία και το Βατικανό, καθώς και από άλλα μέρη, αυτό σημαίνει ότι το αίτημα της επιστροφής γίνεται πλέον αντιληπτό από όλους. Επομένως, θα το ξαναπώ ότι είναι επιβεβλημένο από ανθρωπιστική, ιστορική και αρχαιολογική σκοπιά τα σπάνια αυτά έργα τέχνης να επιστρέψουν στον τόπο τους και τώρα που βρίσκομαι εδώ και βλέπω τον φυσικό τους χώρο κατανοώ την πλήρη και ύψιστη σημασία αυτού του παγκόσμιου δημιουργήματος. Οπότε εύχομαι να γυρίσουν εδώ που ανήκουν και σύντομα να έχετε χαρμόσυνα νέα.
Ειδήσεις σήμερα:
Ο Βαγγέλης Μαρινάκης παραιτήθηκε από την προεδρία της Super League
O γάμος του Νίκου Κούρη με την Έλενα Τοπαλίδου – Δείτε βίντεο και φωτογραφίες