Ο Γιάννης Μαρκόπουλος σημάδεψε ανεξίτηλα το ελληνικό μουσικό τοπίο, άνοιξε νέους δρόμους, εισάγοντας μια καινούργια μουσική «γλώσσα», ένα ρηξικέλευθο κίνημα, που βασίστηκε στο σύνθημα «Επιστροφή στις ρίζες» καθώς «πάντρεψε» αριστοτεχνικά τον παραδοσιακό ήχο με τον κλασικό και τον σύγχρονο, τη λύρα, το κανονάκι και το σαντούρι με το πιάνο και το βιολί.
Από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου ήταν το «Ζαβαρακατρανέμια» το οποίο παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην ταινία «Επιχείρησις Απόλλων» με πρωταγωνιστές τους Έλενα Ναθαναήλ και Τόμας Φριτς όπου το τραγούδι ερμηνεύει ο ίδιος ο μεγάλος συνθέτης.
Επιχείρησις Απόλλων (1968) του Γιώργου Σκαλενάκη.
Στο εμβληματικό soundtrack που έγραψε ο Γιάννης Μαρκόπουλος περιλαμβάνεται και η πρώτη εκτέλεση για τα Ζαβαρακατρανέμια (με τη δική του φωνή πριν “συνδεθούν” με τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη). pic.twitter.com/zoWfIGE3Pc— Thanassis (@theiosthanassis) June 10, 2023
Οι… ακαταλαβίστικοι στίχοι του κομματιού ήταν στην ουσία συνθηματικοί, καθώς την εποχή της δικτατορίας όταν και γράφτηκε, ο Μαρκόπουλος όπως και όλοι οι τραγουδοποιοί (και όχι μόνο) δεν μπορούσαν να εκφράζονται ελεύθερα.
Το τι σημαίνουν το είχε εξηγήσει, για πρώτη φορά τότε, ο ίδιος ο σπουδαίος συνθέτης το 2007 στην εκπομπή «Συναντήσεις» της ΕΡΤ1. Στην συζήτηση που είχε με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, αποκάλυψε χαρακτηριστικά:
«Όταν έγραψα το Ζαβαρακατρανέμια μέσα στη δεκαετία του ’60, γύρω στο ’66, είναι ένα από τα μέρη μίας μουσικής τελετής που λέγεται “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται”, το οποίο διατηρώ ακόμη ανέκδοτο. Κι έμεινε αυτό το τραγούδι όπου περιέχει πάρα πολλές σημαντικές λέξεις που είναι καθαρά ελληνικές. Ας το εξηγήσω, για πρώτη φορά, γίνεται σε αυτήν την εκπομπή, δεν το ‘χω ξαναπεί.
Το αλληλούια δεν είναι εβραϊκή λέξη, είναι η αλληλουχία κι έφυγε το Χ. Αλληλουχία, τόσο απλό. Το Ίλεως είναι το ίλεως, Ζάβαρα είναι -όπως καμιά φορά λέμε στην Κρήτη ‘’Μα το Ζα’’, το Δία. Είναι μία εικόνα, όχι ακριβώς του Δία, αλλά μία εικόνα μέσα από τη ζωή του. Το Ζήτα παίζει τεράστιο ρόλο και είναι μία λέξη πάρα πολύ και βαθιά και αρχαία που έχουν χρησιμοποιήσει πολλές φορές σε θέματα εμπόλεμης κατάστασης. Λάμα είναι η κόψη του μαχαιριού, το νάμα είναι βάπτισμα, νέμια η ησυχία, αλλά όλες αυτές οι λέξεις μαζί ήταν μία έντονη διαμαρτυρία. Και αυτό το θέμα είναι πάλι ποίηση, αλλά έχει μία έντονη διαμαρτυρία», εξήγησε.
Με πιο απλά λόγια τα «ζάβαρα» είναι τα λάβαρα, το «κάτρα» είναι τα μαύρα και το «νέμια» είναι το ανέμισαν. Μαύρα λάβαρα ανέμισαν, δηλαδή! Επιπλέον, το «λάμα» είναι το μαχαίρι και το ίλεως είναι το έλεος! Αναλυτικότερα:
«Αλληλούια» = αλληλουχία
«Ζάβαρα» = λάβαρα
«Κάτρα» = μαύρα
«Νάμα» = βάπτισμα
«Λάμα» = το μαχαίρι
«Νέμια» = Ανέμισαν
«Ίλεος» = Έλεος
Άρα έχουμε:
Ζάβαρα κάτρα νέμια = Λάβαρα Μαύρα Ανέμισαν!
Ίλεος Ίλεος = Έλεος, Έλεος
Λάμα Λάμα Νάμα Νάμα Νέμια = Το μαχαίρι, το μαχαίρι μάνα μάνα Ανέμισαν.
Το «αντίο» από Γιώργο Νταλάρα, Γιάννη Κότσιρα και Ελευθερία Αρβανιτάκη
«Αποχαιρετούμε έναν σπουδαίο συνθέτη με ένα έργο που έχει σφραγίσει την σύγχρονη ελληνική μουσική. Τον αποχαιρετούμε με σεβασμό. Θα μείνει αθάνατος μέσα από το έργο του» έγραψε η Ελευθερία Αρβανιτάκη στο «αντίο» της στον Γιάννη Μαρκόπουλο.
«Σπουδαίος, ανατρεπτικός, ευφυής, πρωτοπόρος. Τα επίθετα για τον Γιάννη Μαρκόπουλο υπολείπονται της αξίας του. Ένας πραγματικά μεγάλος συνθέτης, σπουδαίος δημιουργός με ανεκτίμητο, πρωτότυπο έργο και προσφορά» έγραψε ο Γιώργος Νταλάρας ο οποίος ευχαρίστησε θερμά τον Γιάννη Μαρκόπουλο και μετέφερε την «σκέψη και την αγάπη μου» στη σύζυγο του μεγάλου συνθέτη, Βασιλική, και την κόρη τους, Λένγκα.
