Ο «Θυέστης» του Σενέκα στον τύμβο του Ατρέα στις Μυκήνες

Κε Μαλανδρή στις 16 Ιουνίου έλαβε χώρα ένα εξαιρετικής σπουδαιότητας δρώμενο της παρουσιίασης ενός εντελώς άγνωστου σκηνικά έργου στην Ελλάδα του κλασικού θεάτρου της Ρωμαϊκής περιόδου. Ο Θυέστης του Σενέκα παρουσιάστηκε μέσα στον Τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες, που επίσης δόθηκε με ειδική άδεια για πρώτη φορά από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας. Συγκέντρωσε δε η παράσταση τους κορυφαίους ερμηνευτές της Ελληνικής σκηνής, τον Νικήτα Τσακίρογλου, τον Γρηγόρη Βαλτινό και τον Γιάννη Βούρο για πρώτη φορά μαζί. Μιλήστε μας γι αυτή την παρουσίαση.

ΗΜ Με το έργο αυτό, ένα έργο σπάνιας αγριότητας αλλά και υψηλής ποιητικής έμπνευσης, γεμάτο λυρισμό και μελωδικότητα ασχολήθηκα για περισσότερο από 10 χρόνια, μετά από την ανάθεση της μετάφρασής του ειδικά για τη σκηνή στην φιλόλογο κα Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2014 από την Εταιρία Φίλων Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και τον Θησαυρό της Ελληνικής γλώσσας, που εδρεύει στη Βοστώνη και φέτος επανακυκλοφορεί στον τόμο με τίτλο «Σπαράγματα» αναθεωρημένο από τον Εξάντα. Το 2021 παρουσιάσαμε το έργο με το ίδιο πάνω κάτω καστ στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Η φετινή παρουσίαση του έργου μέσα στον χώρο που άμεσα σχετίζεται με την θεματική του ήταν ένα όνειρο ζωής, μια και θεωρώ πως οι τόποι αυτοί που είναι μεν αρχαιλογικά μνημεία ιδιαίτερης σπουδαιότητας ζωντανεύουν και μας αφηγούνται την ιστορία τους μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες. Δεν είναι η πρώτη φορά που καταθέτω τέτοιες προτάσεις. Το 2008 στην Έφεσο στη βιβλιοθήκη του Κέλσου, παρουσιάσαμε τον Φαέθωντα του Ευριπίδη, εντελώς άγνωστο κείμενο, που πρόσφατα μεγάλο μέρος του βρέθηκε σε παπύρους μέσα στις αιγυπτιακές μούμιες στην Οξύρρυγχο της Αλεξάνδρειας κι ακόμα παρουσιάσαμε τα άγνωστα μέρη της Προμήθειας του Αισχύλου που επίσης αποσπασματικά έφτασαν ως τις ημέρες μας στο αρχαίο θέατρο της Περγάμου, μέσα σε σκηνικό από τις αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου, στην πατρίδα του Κόντογλου. Όλες αυτές οι προτάσεις μέσα στους χώρους που σχετίζονται άμεσα με την θεματική των έργων έχουν μοιραία άλλη υπόσταση κι άλλη ενέργεια που σε οδηγεί στην λειτουργία πιο πολύ παρά σε συμβατική παράσταση.

Όσοι μπόρεσαν να δούν την παράσταση μίλησαν με εξαιρετικά λόγια για την εμπειρία. Όμως γιατί δεν ανακοινώθηκε τίποτα πριν την παρουσίαση του έργου;

Πρώτα απ΄ όλα η παρουσίαση αυτή έγινε με την αρωγή και την άδεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας με σκοπό την κινηματογράφηση της παραγωγής, αναγκαστικά με περιοριστικούς όρους για το κοινό. Μετρημένα και αυστηρά έπρεπε να εισέλθουν τηρώντας τους κανόνες ασφαλείας, μόνο 70 άτομα καθιστά. Θα μπορούσαμε βέβαια να παρουσιάσουμε το έργο στον εξωτερικό χώρο, ανοίγοντας το event σε πολύ περισσότερο κόσμο, παρουσία δημοσιογράφων και κοινού, αλλά προτιμήσαμε την μοναδικότητα που σου παρέχει ο εσωτερικός χώρος, θυσιάζοντας το πολύ στο «ευ». Είμαστε υποχρεωμένοι να τηρούμε τους όρους που θέτουν οι ειδικοί για την ασφάλεια και την σωστή μεταχείριση των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς.

Το έργο παρουσιάστηκε με την μορφή ορατορίου. Τι σας ώθησε σε αυτή την σκηνική λύση;

Όταν ήμουν πιτσιρίκος στο νησί μου την Κάσο, μια συγγενής και φίλη της οικογένειας που ήταν δασκάλα και την έλεγαν Κατίνα Γλύτση, είχε σπουδάσει και ηθοποιός, μας μάζευε και μας έπαιζε ολόκληρα κομμάτια από τον Όμηρο. Ήταν δε τόσο γλαφυρή η αφήγησή της που αποτυπώθηκε στο μυαλό μου και σας διαβεβαιώ καμία ταινία τρόμου ή φρίκης δεν μπόρεσε ποτέ να φτάσει τον φόβο και το δέος και τον τρόμο που μου προκαλούσαν οι σκηνές των μαχών στην Ιλιάδα ή τα μυθολογικά τέρατα, οι Λαιστρηγόνες, οι Κύκλωπες, οι Σειρήνες. Τότε πολύ νωρίς μπόρεσα να αντιληφθώ δυο πράγματα θεμελιώδη. Την δύναμη που έχει γυμνός ο λόγος που διεγείρει την φαντασία, με μια συγκέντρωση που δεν αποσπάται από την εικόνα και βέβαια τη δύναμη που έχει ο ίδιος ο στίχος του ποιητή. Όσο προχωρούσα τη σκέψη μου τόσο ήθελα να γυρίσω πίσω σε αυτή τη ρίζα για να ξαναβρώ το πρωτόγονο συναίσθημα της αυθεντικότητας. Ο λόγος και η πρόσληψή του.

Πόση δύναμη έχει το ποιητικό θέατρο σήμερα;

Κόντρα στη μόδα του καιρού που ευνοεί το σωματικό θέατρο δεν ήταν και τόσο εύκολο να πείσεις για το εγχείρημα που σε οδηγεί η μελέτη του λόγου και της δύναμής του κι όλοι αντιδρούσαν πως αυτό δεν είναι θέατρο είναι ραδιόφωνο. Τότε αποφάσισα να μελετήσω το ραδιοφωνικό θεάτρο και το βρήκα συναρπαστικό γιατί άνοιγε ένας ολόκληρος κόσμος μόνο με τις φωνές των ηθοποιών, χωρίς κανένα εφέ, χωρίς τερτίπια, χωρίς καμία κίνηση. Μόνο με τη συγκίνηση, της φωνής και του λόγου. Η σκηνική απόδοση αυτής της οπτικής με οδήγησε σε έργα που ανακάλυψα πως στην πρώτη παρουσίασή τους, όταν γράφτηκαν δεν παιζόνταν αλλά απαγγέλονταν. Αλλά και πως η σκηνική μεταφορά τους με την συνήθη θεατρική πρακτική θα μείωνε τον λόγο θα τον ευτέλιζε. Συνειδητοποίησα λοιπόν πως δεν ανακάλυψα εγώ το αβγό του Κολόμβου και πως στην ιστορία του θεάτρου υπήρχε κυρίως εξαιτίας μιας θρησκευτικής δογματικής πολιτικής, μια εποχή που λειτουργούσε μόνο ο λόγος και το κοινό. Ένα από αυτά τα κείμενα είναι ο Θυέστης του Σενέκα. Είναι το δεύτερο έργο που προσεγγίζω με αυτή τη μέθοδο. Το πρώτο ήταν η Θυσία του Αβραάμ στο Ηρώδειο. Υπάρχει και θεατρική ορολογία που ορίζει την μέθοδο αυτή: «Recitatio», όπως επεσήμανε η θεατρολόγος Άννα Μαυρολέων προλογίζοντας την παρουσίαση του Θυέστη. Το έργο όπως είναι λογικό πέρασε πρώτα από το ραδιόφωνο, μετά την ανάθεση της μετάφρασης στην φιλόλογο κα Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου και την δική μου προσαρμογή. Προσπάθησα ταυτόχρονα να συλλέξω τα κείμενα που έχουν διασωθεί από τα χαμένα έργα των τραγικών ποιητών μας με την ίδια θεματική και να τα αντιπαραβάλω θεατρικά φωτίζοντας την συγγένειά τους. Το έργο παρουσιάστηκε πρώτη φορά στην Ελλάδα στο ραδιόφωνο του Τρίτου προγράμματος με το ίδιο πάνω κάτω καστ τον Δεκέμβριο του 2021. Στη συνέχεια το πρότεινα το καλοκαίρι του ‘22 στο Ελληνικό φεστιβάλ από το οποίο υπήρξε μια ευγενική άρνηση. Αποφάσισα να το παρουσιάσω σκηνικά μόνος μου, δίχως την συμμετοχή κανενός κρατικού φορέα που σχετίζεται με τον πολιτισμό, αλλά με την αρωγή ενός άλλου μέσου, της τηλεόρασης. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα να βρεθούμε όσο πιο κοντά γίνεται στην αυθεντικότητα και η σκέψη να ανέβει για πρώτη φορά στην Ελλάδα σκηνικά σε αυτή τη μορφή, την αυθεντική, στον Τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες ήταν πια μονόδρομος. Ευχαριστώ ιδιάιτερα την εφορεία Αρχαιοτήτων Άργους Ναυπλίου και την Έφορο Κα Παπαδημητρίου, όπως και όλους τους αρχαιολόγους που στάθηκαν ακαταπόνητοι και βοήθησαν τόσο πολύ να πραγματοποιηθεί αυτή η παρουσίαση ενός μεγάλου κλασικού κειμένου που ως τις 16 ιουνίου δεν είχε παρασταθεί ποτέ στην Ελλάδα, ανοίγοντας για το κοινό και την εκδήλωση ένα χώρο που θεωρείται μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, κάνοντας την παράσταση ένα παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός. Ευχαριστώ και όλους τους συντελεστές για την ταλαιπωρία που υπέστησαν, γιατί δεν ήταν καθόλου εύκολο να μεταμορφωθεί ένας τέτοιος χώρος σε θεατρική σκηνή υποδοχής κοινού και υπήρξαν ανυπέρβλητες δυσκολίες που ξεπεράστηκαν όλες από την πίστη και την αφοσίωση όλων των συντελεστών στο εγχείρημα. Ζητώ συγγνώμη από το κοινό που δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει την εκδήλωση γι αυτό άλλωστε δεν είχε κοινοποιηθεί τίποτα προ της παράστασης, γιατί έπρεπε να τηρηθούν αυστηρά οι όροι που έθεσε η αρχαιολογική υπηρεσία για την προστασία του μνημείου.

Γνωρίζεται ωστόσο πως το Ελληνικό Φεστιβάλ έχει προγραμματίσει την παρουσίαση του ίδιου έργου στην Πειραιώς 260, από έναν νέο σκηνοθέτη, με τα δελτία τύπου να κάνουν λόγο για πρώτη παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα.

Αν το Ελληνικό Φεστιβάλ επιμένει στην ανακρίβεια είναι δικό του πρόβλημα δεν είναι δικό μου. Το έργο παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο ραδιόφωνο πριν δύο χρόνια και σκηνικά φέτος στις 16 Ιουνίου. Το φεστιβάλ δεν έχει ακόμα παρουσιάσει την δική του εκδοχή. Πώς είναι δυνατόν να ισχυρίζεται πως έχει την πρωτιά;

Η δική σας εκδοχή του έργου θα παρουσιαστεί και σε άλλους χώρους, δεδομένου ότι συγκεντρώνει μια μοναδική συνύπαρξη σπουδαίων ερμηνευτων;

Είναι πιθανό. Δεν το αποκλείω. Οπωσδήποτε ο χώρος πάντα σκηνοθετεί κι όχι ο σκηνοθέτης, συνεπώς η παράσταση σε άλλο χώρο θα έχει κάποιες διαφοροποιήσεις, αλλά η θεωρητική βάση θα είναι η ίδια.

ΝΙΚΗΤΑΣ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ

Είναι εξαιρετικά δύσκολο, ίσως δυσκολότερο από την υποκριτική, να προσπαθήσεις με εφόδιο μόνο τη φωνή σου να προκαλέσεις το συναίσθημα. Απαιτεί μιαν εξυπνάδα από τον καλλιτέχνη να κατανοήσει και να διαθέτει το σθένος για να χειριστεί την πρόκληση. Αν σκεφτεί, τώρα θα τα ρίξω ή θα διαβάσω απλώς έχασε το παιγνίδι. Χρειάζεται να υποστηριχθεί για να δoθεί αξία στο λόγο, αυτό είναι το ζητούμενο. Η υπόσταση του λόγου πρωταγωνιστή. Νομίζω πήγε πολύ καλά μέσα σε αυτό τον χώρο που υποβάλλει και το αισθανθήκαμε όλοι, δεν ήταν αυτοικανοποιήση. Κι ο κόσμος παρακολούθησε με μια πρωτόγνωρη ησυχία και σεβασμό και κατάνηξη, γιατί δεν ήταν εύκολη και η πρόσβαση. Αξίζει και ένα μπράβο στον Ηλία που πέρα απ’όλα τα άλλα οραματίστηκε την εκδήλωση αυτή, του συγκεκριμένου έργου μέσα στον θολωτό τάφο και γιατί έπεισε την αρχαιολογία πως θα σεβαστεί τον χώρο, όπως κι έγινε. Γιατί θα μπορούσε να γίνει απ’έξω και να συγκεντρωθεί πολύ περισσότερος κόσμος, αλλά θυσιάστηκε η προσέλευση για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ

Αυτό βέβαια που ενθουσίασε εμάς τους τρελούς καλλιτέχνες ήταν η επιλογή του χώρου. Ενός χώρου που μας φόρτισε όπως καταλαβαίνεται πάρα πολύ συναισθηματικά, ψυχολογικά, καλλιτεχνικά, πνευματικά. Ο Ηλίας επέλεξε στις Μυκήνες τον τάφο του Ατρέα. Εκεί μέσα έγινε αυτό και το παρακολούθησαν θεατές με περιοριστικούς όρους αναγκαίους από την αρχαιολογική υπήρεσία, την οποία πρέπει να την ευχαριστήσουμε για την βοήθεια της. Έτσι λοιπόν ο χώρος ήταν μαγικός μέσα σε έναν τάφο ενός από του ήρωες που ενσαρκώναμε. Κάτι το οποίο στο θέατρο, στο κλασικό θέατρο θα πρέπει να αναπαρασταθεί, εδώ ήμασταν ξαφνικά στον αυθεντικό χωρο που συνέβησαν τα γεγονότα. Η ιστορία είναι γνωστή ο Ατρέας εξυφαίνει το έγκλημα απέναντι στον αδερφό του Θυέστη, για να τον εκδικηθεί για παλιές αμαρτίες, που είχαν να κάνουν με την ανάληψη της εξουσίας, σκοτώνει τα παιδιά του και δεν του αρκεί αυτό, τον βάζει να τα καταβροχθίσει εν αγνοία του. Πολύ σκληρό, πολύ άγριο θέμα αλλά ο άνθρωπος είτε ο παλίος είτε ο καινούριος είναι πάντα ίδιος. Πάντως για εμάς τους καλλιτέχνες που συμμετείχαμε ήτανε μια μυσταγωγία. Μας έδωσε την δυνατότητα να αισθανθούμε πράγματα τα οποία η εικονική πραγματικότητα του θεάτρου που βιώνουμε πάνω στη σκηνή δεν είναι το ίδιο, Τα χάρτινα σκηνικά δεν είναι σε καμιά περίπτωση ο τάφος του Ατρέα. Ο ήχος ήταν φυσικός, γιατί όλος αυτός ο θόλος λειτούργησε σαν αντηχείο εκκλησιαστικό θα λέγαμε. Η παρἀσταση αυτή κινηματογραφήθηκε ως έχα ξεχωριστό γεγονός παγκόσμιας αξίας και θα μεταδοθεί σύντομα, έτσι ώστε να μπορέσουν να το δουν και θεατές που δεν μπόρεσαν να το παρακολουθήσουν εκεί.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΡΟΣ

Η ενέργεια του χώρου είναι τέτοια που θες δε θες μπαίνεις και στην ψυχολογία των ηρώων αλλά και στην ατμόσφαιρα ενός σπλάτερ αν μου επιτραπεί ο όρος για αυτό άλλωστε κι αυτά τα έργα στην ύστερη αρχαιότητα, δεν παίζονταν διαβάζονταν, έτσι ακριβώς όπως ανέβηκε από τον Ηλία Μαλανδρή στις 16 Ιουνίου, παρ’όλο που θα μπορούσε θεωρώ να παιχτεί και σε κάποια αρχαία θέατρα, δίνοντας κι ένα χιούμορ υποδώρειο και μια κριτική ματιά. Από την πρώτη στιγμή διαβάζοντας το ρόλο του Ατρέα σκέφτεσαι αχ να μπορούσα αυτό να το δείξω, να το παρουσιάσω μπροστά σε θεατές σε κοινό, είναι πολυδιάστατος ρόλος.

ΚΟΥΛΑ ΓΑΛΙΩΝΗ (σκηνογράφος-ενδυματολόγος)

Μοναδική εμπειρία για όλους, συντελεστές και θεατές. Ημασταν εκστασιασμένοι. Μας πήρε χρόνο να συνειδητοποιήσουμε τι ήταν αυτό που θα γινόταν. Η υπέροχη και άριστα προσαρμοσμένη στο κείμενο μουσική του Νίκου Ξανθούλη μας βοήθησε να εγκλιματιστούμε στην πρόβα. Ο Ηλίας σεβάστηκε το μνημείο υποδειγματικά. Τι χρειαζόταν περισσότερο για να προσδώσεις τραγικό ήθος στο εγχείρημα. Πόσες φορές σου τυχαίνει να ζήσεις μια τέτοια συγκλονιστική βραδιά; Να ζωντανέψεις με ήχους και μελωδίες κι αυτό τον λόγο του Σενέκα, αυτό το μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

ΝΙΚΟΣ ΓΚΕΛΙΑ

Στις 16 Ιουνίου ζήσαμε νομίζω κάτι μαγικό. Ανέβηκε ο Θυέστης του Σενέκα σε σκηνοθεσία Ηλία Μαλανδρή με πολύ αξιόλογους συντελεστές. Με ανδρική χορωδία, με αρχαία Ελληνική λύρα και με τεράστια ονόματα στο καστ. Ήταν τιμή μου που δούλεψα με αυτούς τους ανθρώπους. Η παράσταση έγινε μέσα στο τάφο του Ατρέα στις Μυκήνες. Νομίζω ζεις κάτι πρωτόγνωρο, λες και γίνεται μια εσωτερική μύηση για τους θεατές που είχαμε, κι όλοι το ίδιο έιπανε αργότερα: Είναι εκεί που η τέχνη γίνεται κάτι άλλο κι ακουμπάει την ψυχή και το μυαλό του ανθρώπου.

ΚΩΣΤΑΣ ΝΙΚΟΥΛΙ


Ήμουνα κι εγώ μέλος της παράστασης του έργου του Σενέκα Θυέστης. Ένας λόγος που ήθελα να είμαι σε αυτή την παράσταση ηταν αρχικά ο σκηνοθέτης μας ο Ηλίας Μαλανδρής με το οποίο εέχω ξανσυνεργαστεί και η δοτικότητα και η αγάπη που δίνει στους ηθοποιούς του και στην μελετη το έργου είναι μοναδική και βέβαια δεν μπορούσα να αρνηθώ. Ένας δεύτερος λόγος ήταν ο χώρος καθαυτός, ο τύμβος του Ατρέα, ένας χώρος αρχαιολογικός τέτοιας σπουδαιότητας πόσω μάλλον που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ παράσταση εκεί και όντως ο χώρος αυτός σου έδινε μια ενέργεια υπερφυσική, δηλαδή σε γέμιζε δύναμη και περιεχόμενο τόσο που δεν μπορούσα να φανταστώ πως θα λειτουργούσε με τέτοιον τρόπο. Ένας άλλος λόγος ήταν βέβαια το έργο που αφηγείται τη διαμάχη του Θυέστη και του Ατρέα, έργο επίκαιρο μιας καθημερινής εμφύλιας διαμάχης που τη βλέπουμε σε οικουμενικό επίπεδο. Και για να κλείσω ήταν τιμή μου να βρίσκομαι σε αυτό το χώρο με αυτούς τους συνεργάτες.

ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ

Αυτό το οποίο θέλω να σας πω και να προτάξω πέρα από τις συνεργασίες και με τον Ηλία Μαλανδρή και με όλους αυτούς τους μοναδικούς ηθοποιούς, είναι το να βρίσκεσαι σε αυτό τον ιερό χώρο στον Θησαυρό του Ατρέα, στο ταφικό μνημείο του Ατρέα για μιά μαγική ώρα και να παίζεις προσπαθώντας να φανταστείς τον ήχο που άκουγαν οι Έλληνες εκείνη την εποχή.

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΓΕΩΡΓΑΝΤΙΔΟΥ

Εύχομαι αυτή η παράσταση που κινηματογραφήθηκε και που υποστηρίχθηκε από την Εφορεία Αργολίδας για να πραγματοποιηθεί να είναι η απαρχή κι άλλων τέτοιων πρωτοβουλιών.

Ειδήσεις σήμερα:

«Μετανιωμένος» ο τουρίστας που βανδάλισε το Κολοσσαίο – Το τηλεφώνημα και οι συγγνώμες στις ιταλικές Αρχές

Οργή στη Ρόδο: Σερβιτόρος σε beach bar παραδίδει παραγγελία σχεδόν… κολυμπώντας! – Δείτε βίντεο

Εξαρθρώθηκε κύκλωμα trafficking: Εξέδιδαν 51 γυναίκες από τη Λατινική Αμερική – Τα βασανιστήρια και οι απειλές